آیه 18 سوره جاثیة

ثُمَّ جَعَلْناكَ عَلى‌ شَرِيعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْها وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ «18»

ثُمَّ جَعَلْناكَ‌: پس قرار داديم تو را اى پيغمبر بعد از بنى اسرائيل، عَلى‌ شَرِيعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ: بر طريقه‌اى از امر دين كه موصل بهشت است، فَاتَّبِعْها:

پس پيروى كن آن شريعت را و آن را پيشواى خود ساز در عمل، زيرا به دلايل و حجج حقانيت آن ثابت شده، وَ لا تَتَّبِعْ‌: و پيروى و متابعت مكن، أَهْواءَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ‌: آرزوهاى آنانكه نمى‌دانند حق را، يعنى حجتى بر اثبات كيش خود ندارند. مراد آنكه آراء باطله جهان را كه رؤساى قريشند پيروى منما، چه ايشان هميشه تابع شهوات نفسانيه و پيوسته در صدد آنند كه تو را از راه راست كه دين اسلام است بازدارند و به عبادت اصنام ترغيب نمايند.

تنبيه: اين مطلب مسلم است كه حضرت، متابعت حق و اصلا پيروى باطل نمى‌كرد، بنابراين آيه خطاب به پيغمبر و مراد امت باشند و تأكيد در پيروى شريعت حقه اسلاميه و پرهيز از متابعت هواهاى باطله و اديان ضاله، زيرا مقصد آنها منع از طريقه حقه و ترغيب به باطل است به طرق مختلفه. بنابراين عاقل متدين را هشيارى لازم است.

وَ لَقَدْ آتَيْنا بَنِي إِسْرائِيلَ الْكِتابَ وَ الْحُكْمَ وَ النُّبُوَّةَ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلَى الْعالَمِينَ «16» وَ آتَيْناهُمْ بَيِّناتٍ مِنَ الْأَمْرِ فَمَا اخْتَلَفُوا إِلاَّ مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْياً بَيْنَهُمْ إِنَّ رَبَّكَ يَقْضِي بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ فِيما كانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ «17» ثُمَّ جَعَلْناكَ عَلى‌ شَرِيعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْها وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ «18» إِنَّهُمْ لَنْ يُغْنُوا عَنْكَ مِنَ اللَّهِ شَيْئاً وَ إِنَّ الظَّالِمِينَ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ وَ اللَّهُ وَلِيُّ الْمُتَّقِينَ «19» هذا بَصائِرُ لِلنَّاسِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ «20»

ترجمه‌

و هر آينه بتحقيق داديم به بنى اسرائيل كتاب تورية و حكم فرمائى‌

جلد 4 صفحه 636

و پيغمبرى را و روزى داديم آنان را از پاكيزه‌ها و برترى داديمشان بر جهانيان‌

و داديم بآنان دليلهاى روشنى از امر دين پس اختلاف نكردند مگر بعد از آنكه آمد آنها را دانش بجهت ستم و دشمنى كه ميانشان بود همانا پروردگار تو حكم ميكند ميان آنها روز قيامت در آنچه بودند كه در آن اختلاف ميكردند

پس قرار داديم تو را بر طريقه مستقيمه‌ئى از امر دين پس پيروى كن آنرا و پيروى مكن خواهشهاى آنان را كه نميدانند

همانا آنها هرگز دفع نميكنند از تو چيزى از اراده خدا را و همانا ستمكارانند بعضيشان دوستان بعضى و خدا دوست پرهيزكاران است‌

اين موجبات بينائى و بصيرت براى مردم است و هدايت و رحمت براى گروهى كه يقين ميكنند.

تفسير

خداوند متعال بعد از بيان نعم بى‌پايان خود نسبت بعموم بندگان شمه‌ئى از آن نسبت بخصوص اولاد حضرت يعقوب پيغمبر ملقّب باسرائيل را ذكر فرموده كه ما بآنها كتاب تورية و حكومت در مخاصمات و رسالت در احكام عطا فرموديم و روزى داديم ايشان را از اشياء حلال پاكيزه مانند منّ و سلوى و غيره و برترى داديمشان بر جهانيان زمانشان يا بر ساير قبائل بزيادى انبياء عظام در ميان آنان چون گفته‌اند هزار نفر از آنها بمقام نبوّت رسيدند و برترى پيغمبر ما و ائمه اطهار بر انبياء سلف مسلّم است و نيز عطا فرموديم بايشان دلائل و اماراتى از امر نبوت پيغمبر خاتم و صدق او يا امر نبوّت خودشان يا احكام دين پس اختلاف ننمودند و فرقه فرقه نشدند مگر بعد از آنكه عالم شدند بحق و حقيقت براى طلب رياست و اعمال عداوت بين خودشان و ساير اغراض فاسده و خدا حكم ميكند ميان آنها بتميز حق از باطل و مجازات ناحق گويان و منكرين علائم صدق پيغمبر آخر الزّمان و آنان كه ستم نمودند بر خود و خلق بأغراض فاسده خودشان در روز قيامت كه روز دادستانى حقّ از خلق و رفع اختلافات است آنچه تا كنون ذكر شد به تبع مفسّرين بود ولى بنظر حقير وجهى براى اختصاص كتاب بتورية نيست چون زبور و انجيل هم به بنى اسرائيل داده شده و ظاهرا مراد از حكم حكومت مطلقه و سلطنت حقّه است كه خداوند بحضرت داود و سليمان عليهما السلام عطا فرمود و اختصاص بقضاوت ندارد و آيات راجع به بنى اسرائيل‌

جلد 4 صفحه 637

است نه خصوص حضرت موسى تا آنكه كتاب مخصوص بتورية و حكم منحصر بمرافعات گردد و مؤيّد اين معنى است كه خداوند به پيغمبر خاتم ميفرمايد پس قرار داديم تو را بر طريقه حقّه از امر دين پس پيروى كن از آن و متابعت خواهش نفسانى جهّال را منما كه ميخواهند تو را وادار بدين خودشان نمايند چون آن حضرت بعد از تمام انبياء بنى اسرائيل مبعوث برسالت شد نه خصوص حضرت موسى تا آيات راجع باو باشد و نيز ميفرمايد همانا مشركين مكّه و اهل كتاب از فرق يهود و نصارى دفع نميكنند هرگز از تو چيزى از عذاب و قهر خدا را و ستمكاران بخويش و خلق از هر فرقه و ملّتى باشند ياران و ياوران يكديگرند در مخالفت و معاندت با تو چون با هم سنخيّت دارند و همه پيرو شيطانند ولى نبايد تو از معاضدت آنها با يكديگر باك داشته باشى چون خدا نگهدار و ياور اهل تقوى است كه تو پيشرو آنانى و او شرّ آنها را از شما كفايت خواهد فرمود و قمّى ره فرموده اين تأديب است براى پيغمبر صلى اللّه عليه و اله و مراد امّتند و در هر حال اين قرآن و آيات آن موجبات بصيرت و بينائى مردم است در امور دين و دنياى خودشان و راهنما و دليل واضح و رحمت و نعمت است براى كسانيكه در مقام تحصيل يقين برآيند و بخواهند بوسيله عمل بقرآن بسعادت دنيا و آخرت برسند نه كسانيكه از آن اعراض و بقوانين كفّار اعتماد نموده‌اند.

ثُم‌َّ جَعَلناك‌َ عَلي‌ شَرِيعَةٍ مِن‌َ الأَمرِ فَاتَّبِعها وَ لا تَتَّبِع‌ أَهواءَ الَّذِين‌َ لا يَعلَمُون‌َ «18»

‌پس‌ ‌از‌ ‌آن‌ قرار داديم‌ و جعل‌ فرموديم‌ تو ‌را‌ ‌بر‌ شريعت‌ و طريقت‌ ‌از‌ امر الهي‌ ‌پس‌ متابعت‌ كن‌ ‌آن‌ شريعت‌ ‌را‌ و متابعت‌ نكن‌ هواهاي‌ نفسانيّه‌ كساني‌ ‌که‌ جاهل‌ و نادان‌ هستند.

جلد 16 - صفحه 118

شريعه‌ عبارت‌ ‌است‌ ‌از‌ راهي‌ ‌که‌ باز ميكنند و ميروند ‌از‌ دريا آب‌ بردارند، و شريعت‌ الهي‌ دين‌ حق‌ّ ‌است‌ ‌که‌ بروي‌ بندگان‌ باز كرده‌ ‌که‌ بروند و برسند بدرياي‌ رحمت‌ الهي‌ آب‌ حيات‌ و سعادت‌ ابدي‌ و جنات‌ عدن‌ و فيوضات‌ الهي‌ ‌که‌ ميفرمايد:

ثُم‌َّ جَعَلناك‌َ ‌يعني‌ ‌پس‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ همه‌ تفضلات‌ ‌که‌ ‌در‌ حق‌ّ بني‌ اسرائيل‌ كرديم‌ و قدر ندانستند و مخالفت‌ كردند قرار داديم‌ تو ‌را‌ بجعل‌ الهي‌ و ارسال‌، ‌رسول‌ محترم‌.

عَلي‌ شَرِيعَةٍ مِن‌َ الأَمرِ طريقه حقه موصله بسعادت‌ ‌از‌ امر دين‌ عقايد حقه‌ و اخلاق‌ فاضله‌ و اعمال‌ صالحه‌ و افعال‌ حسنه‌ ‌که‌ تمام‌ مورث‌ سعادت‌ و نجات‌ ‌از‌ مهالك‌ و فوز ‌به‌ جنت‌ و قرب‌ برحمت‌ و نجات‌ ‌از‌ عذاب‌هاي‌ اخروي‌ ‌است‌.

فَاتَّبِعها خطاب‌ ‌به‌ پيغمبر اكرم‌ و لكن‌ ‌بر‌ جميع‌ افراد جن‌ّ و انس‌ ‌تا‌ دامنه قيامت‌ واجب‌ ‌است‌ متابعت‌ ‌اينکه‌ شريعت‌ مطهره‌ ‌آن‌ ‌هم‌ وجوبي‌ ‌که‌ ‌در‌ مخالفتش‌ عقوبت‌ خلودي‌ دارد و عذاب‌ ابدي‌.

وَ لا تَتَّبِع‌ أَهواءَ الَّذِين‌َ لا يَعلَمُون‌َ عدم‌ علم‌ جهل‌ ‌است‌ و دو قسم‌ جاهل‌ داريم‌ يكي‌ بي‌خبر و بي‌اطلاع‌ و يكي‌ حماقت‌ و بي‌ادراكي‌ ‌که‌ حق‌ّ ‌را‌ تعمدا ترك‌ كند و باطل‌ ‌را‌ بگيرد و تابع‌ هواهاي‌ نفسانيه‌ شود ‌که‌ تعبير بنفس‌ اماره‌ فرموده‌:

إِن‌َّ النَّفس‌َ لَأَمّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلّا ما رَحِم‌َ رَبِّي‌ يوسف‌، آيه 53 مقابل‌ نفس‌ مطمئنه‌ ‌که‌ ميفرمايد: يا أَيَّتُهَا النَّفس‌ُ المُطمَئِنَّةُ ارجِعِي‌ إِلي‌ رَبِّك‌ِ راضِيَةً مَرضِيَّةً فَادخُلِي‌ فِي‌ عِبادِي‌ وَ ادخُلِي‌ جَنَّتِي‌ فجر، آيه 28 ‌الي‌ 30. و مقابل‌ نفس‌ لوامة ‌که‌ ‌خود‌ ‌را‌ ملامت‌ ميكند ‌که‌ چرا مرتكب‌ معاصي‌ شدم‌ و نفس‌ توّابه‌ ‌که‌ موفق‌ بتوبه‌ ميشود.

اجمالا هواهاي‌ نفس‌ اماره‌ بسيار ‌است‌ نفس‌ شهويه‌ و غضبيه‌ و وهمية ‌که‌ ‌هر‌ ‌که‌ متابعت‌ كند پرستش‌ نفس‌ كرده‌ چنانچه‌ ‌در‌ همين‌ سوره آيه 22 ميآيد.

]

(آیه 18)- بعد از بیان مواهبی که خداوند به بنی اسرائیل داده بود و کفران کردند، سخن از موهبت عظیمی به میان می‌آورد که به پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و اله و مسلمین ارزانی داشت، می‌فرماید: «سپس ما تو را بر شریعت و مسیری به سوی آیین حق قرار دادیم» (ثُمَّ جَعَلْناکَ عَلی شَرِیعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ).

و از آنجا که این مسیر، مسیر نجات و پیروزی است به دنبال آن به پیامبر صلّی اللّه علیه و اله دستور می‌دهد «پس از آن پیروی کن» (فَاتَّبِعْها).

و نیز از آنجا که نقطه مقابل آن چیزی جز پیروی از هوی و هوس جاهلان نیست، در آخر آیه می‌افزاید: «و از هوی و هوسهای کسانی که آگاهی ندارند پیروی مکن» (وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ).